Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως Οσίου Ιωάννου Δαμασκηνού (41)

Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως

 Οσίου Ιωάννου Δαμασκηνού (41)

Ἀπόδοση στην νέα ἑλληνική: Ἀρχιμανδρίτης Δωρόθεος Πάπαρης

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 41. Διὰ ποίαν αἰτίαν αὐτεξούσιοι γεγόναμεν

Για ποιό λόγο δημιουργηθήκαμε αυτεξούσιοι.

Υποστηρίζουμε ότι το αυτεξούσιο εισέρχεται στον άνθρωπο αμέσως μαζί με το λογικό, και ότι η αλλαγή και μεταβολή είναι φυσικές ιδιότητες όσων γεννιούνται. Διότι, κάθετι που γεννιέται είναι και μεταβλητό. Καθώς, αφού η αρχή της δημιουργίας γίνεται με μεταβολή, είναι επόμενο τα όντα να είναι μεταβλητά. Και μεταβολή σημαίνει να παραχθεί κάτι από το μηδέν και από προϋπάρχουσα ύλη να γίνει κάτι άλλο. Τα άψυχα βέβαια και τα άλογα ζώα μεταβάλλονται σύμφωνα με τις σωματικές μεταβολές που προαναφέραμε, ενώ τα λογικά όντα σύμφωνα με την προαίρεσή τους. Και από τα μέρη του λογικού, το ένα είναι θεωρητικό και το άλλο πρακτικό. Θεωρητικό είναι αυτό που αντιλαμβάνεται σε ποιά κατάσταση είναι τα όντα, ενώ πρακτικό είναι αυτό που αποφασίζει και το οποίο ορίζει σε όσα μπορούν να γίνουν ως κριτήριο τον ορθό λόγο. Και ονομάζουν το θεωρητικό νου, ενώ το πρακτικό λόγο· επίσης, ονομάζουν το θεωρητικό σοφία, ενώ το πρακτικό σύνεση.

Γι’ αυτό καθένας που σκέφτεται, σκέφτεται με την ιδέα ότι από τον εαυτό του εξαρτάται η απόφαση γι’ αυτά που μπορεί να γίνουν· έτσι ώστε να εκλέξει αυτό που προτίμησε με τη σκέψη, και, αφού το εκλέξει, να το πράξει. Κι αν είναι έτσι τα πράγματα, τότε το αυτεξούσιο συνυπάρχει υποχρεωτικά με το λογικό. Διότι, ή δεν θα υπάρχει λογικό ή το λογικό θα είναι υπεύθυνο για τις πράξεις, και αυτεξούσιο. Γι’ αυτό και τα άλογα ζώα δεν είναι αυτεξούσια· η φύση τους τα κατευθύνει μάλλον παρά τα ίδια την κατευθύνουν· και δεν αντιδρούν στη φυσική επιθυμία, αλλά, όταν επιθυμήσουν κάτι, αμέσως κινούνται για εκπλήρωσή της. Ενώ ο άνθρωπος, επειδή είναι λογικός, μάλλον κατευθύνει τη φύση, παρά αυτή τον εξουσιάζει· γι’ αυτό, όταν επιθυμεί κάτι, μπορεί, αν θέλει, ή ν’ ανακόψει την επιθυμία του ή να την ακολουθήσει. Και για το λόγο αυτό, τα άλογα ζώα ούτε τα επαινούμε ούτε τα κατακρίνουμε, ενώ τον άνθρωπο και τον επαινούμε και τον κατακρίνουμε.

Πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι άγγελοι, επειδή είναι λογικοί, είναι αυτεξούσιοι, και σαν δημιουργήματα είναι μεταβλητοί. Και το απόδειξε αυτό ο Διάβολος, ο οποίος, αν και δημιουργήθηκε αγαθός από το Δημιουργό, με ελεύθερη απόφασή του εφεύρε την κακία· το ίδιο έκαναν και οι αγγελικές δυνάμεις που επαναστάτησαν μαζί του, δηλαδή οι δαίμονες, ενώ τα υπόλοιπα αγγελικά τάγματα έμειναν σταθερά στο αγαθό.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 41. Διὰ ποίαν αἰτίαν αὐτεξούσιοι γεγόναμεν

 Φαμὲν τοίνυν εὐθέως τῷ λογικῷ συνεισέρχεσθαι τὸ αὐτεξούσιον καί τοῖς γεννητοῖς συμπεφυκέναι μεταβολήν και τροπήν. Πᾶν γὰρ γεννητὸν καὶ τρεπτόν ἐστιν. Ὧν γὰρ ἡ ἀρχὴ τῆς γενέσεως ἀπὸ τροπῆς ἤρξατο, ἀνάγκῃ ταῦτα τρεπτὰ εἶναι. Τροπὴ δέ ἐστι τὸ ἐκ μὴ ὄντων εἰς τὸ εἶναι παραχθῆναι καὶ τὸ ἐξ ὑποκειμένης ὕλης ἕτερόν τι γενέσθαι. Τὰ μὲν οὖν ἄψυχα καὶ ἄλογα τρέπονται κατὰ τὰς προειρημένας σωματικὰς ἀλλοιώσεις, τὰ δὲ λογικὰ κατὰ προαίρεσιν.

Τοῦ γὰρ λογικοῦ τὸ μέν ἐστι θεωρητικόν, τὸ δὲ πρακτικόν. Θεωρητικὸν μὲν τὸ κατανοοῦν, ὡς ἔχει τὰ ὄντα, πρακτικὸν δὲ τὸ βουλευτικόν, τὸ ὁρίζον τοῖς πρακτοῖς τὸν ὀρθὸν λόγον. Καὶ καλοῦσι τὸ μὲν θεωρητικὸν νοῦν, τὸ δὲ πρακτικὸν λόγον· καὶ τὸ μὲν θεωρητικὸν σοφίαν, τὸ δὲ πρακτικὸν φρόνησιν.

Πᾶς οὖν ὁ βουλευόμενος ὡς ἐπ᾿ αὐτῷ τῆς αἱρέσεως οὔσης τῶν πρακτέων βουλεύεται, ἵνα τὸ προκριθὲν ἐκ τῆς βουλῆς ἕληται καὶ ἑλόμενος πράξῃ· εἰ δὲ τοῦτο, ἐξ ἀνάγκης παρυφίσταται τῷ λογικῷ τὸ αὐτεξούσιον· ἢ γὰρ οὐκ ἔσται λογικόν, ἢ λογικὸν ὂν κύριον ἔσται πράξεων καὶ αὐτεξούσιον. Ὅθεν καὶ τὰ ἄλογα οὔκ εἰσιν αὐτεξούσια· ἄγονται γὰρ μᾶλλον ὑπὸ τῆς φύσεως ἤπερ ἄγουσι· διὸ οὐδὲ ἀντιλέγουσι τῇ φυσικῇ ὀρέξει, ἀλλ᾿, ἅμα ὀρεχθῶσί τινος, ὁρμῶσι πρὸς τὴν πρᾶξιν. Ὁ δὲ ἄνθρωπος, λογικὸς ὤν, ἄγει μᾶλλον τὴν φύσιν, ἤπερ ἄγεται· διὸ καὶ ὀρεγόμενος, εἴπερ ἐθέλοι, ἐξουσίαν ἔχει τὴν ὄρεξιν ἀναχαιτίσαι ἢ ἀκολουθῆσαι αὐτῇ. Ὅθεν τὰ μὲν ἄλογα οὐδὲ ἐπαινεῖται οὐδὲ ψέγεται, ὁ δὲ ἄνθρωπος καὶ ἐπαινεῖται καὶ ψέγεται.

Χρὴ δὲ γινώσκειν, ὅτι καὶ οἱ ἄγγελοι, λογικοὶ ὄντες, αὐτεξούσιοι ὑπάρχουσι, καὶ ὡς κτιστοὶ καὶ τρεπτοί. Καὶ ἔδειξεν ὁ μὲν Διάβολος ἀγαθὸς ὑπὸ τοῦ Δημιουργοῦ γενόμενος, αὐτεξουσίως δὲ τῆς κακίας εὑρετὴς γεγονώς, καὶ αἱ σὺν αὐτῷ ἀποστατήσασαι δυνάμεις, ἤγουν οἱ δαίμονες, τὰ δὲ λοιπὰ τάγματα τῶν ἀγγέλων ἐν τῷ ἀγαθῷ διαμείναντα.